Nabór tekstów do nowego numeru "Przekładańca"

„Przekładaniec. A Journal of Translation Studies” ogłasza nabór tekstów do numeru tematycznego Przekład i pamięć pod redakcją Magdy Heydel i Romy Sendyki.

 

Badania nad przekładem i pamięcią łączy podobna dynamika rozwoju: w tym samym czasie, od lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku (przełomowe publikacje Pierre’a Nory czy Susan Bassnett), obie dziedziny przeżywają rozkwit i odkrywają nowe pola badawcze. O ile pierwsza i druga faza pamięciologii (wystąpienia Maurice’a Halbwachsa w latach dwudziestych, Pierre’a Nory pod koniec stulecia) badała społeczne i wspólnotowe obiegi pamięci w kulturowo jednorodnych społecznościach, trzecia faza memory studies porzuciła narodowe paradygmaty, by pytać o pamięć wędrującą (Astrid Erll), kosmopolityczną (Natan Sznaider, Daniel Levy), transnarodową (Ann Rigney, Chiara De Cesari) czy wielokierunkową (Michael Rothberg). Ruchliwość pamięci – przekraczającej nie tylko dystans czasu, ale i przestrzeni, kultur i społeczności – wywołuje pytanie o jej powiązania z przekładem w sensie dosłownym, a także szerzej, jako z praktyką humanistyczną. Przekład stał się nieodzowną częścią „transfiguracji przeszłości”, jaką jest pamięć zbiorowa czy osobista, narodowa czy transnarodowa, elektroniczna czy tekstowa, kosmopolityczna czy nacjonalistyczna, pamięć rzeczy czy nie-ludzi. Obserwując relacje pamięci i tłumaczenia z perspektywy przekładoznawstwa – podobnie – można z dużą pewnością stawiać tezę, że po zwrocie kulturowym, odkąd translacja rozumiana jest nie tylko jako proces międzyjęzykowy, ale również międzykulturowy oraz intertemporalny, kwestie pamięci towarzyszą refleksji teoretycznej, a także praxis przekładu. Tłumaczenie zawsze dokonuje „transfiguracji przeszłości”, choćby z powodu różnicy czasowej między powstaniem oryginału i jego wersji, a także kulturowego i ideologicznego osadzenia samego aktu przekładu i jego aktorów. Tłumaczenie jako tekst i tłumacz jako podmiot są polem dialogu i starcia postaw, idei oraz pamięci, a nie przejrzystym, neutralnym przekaźnikiem. Pamięć – ludzka, indywidualna; kulturowa, zapisana w słownikach i encyklopediach; elektroniczna, wspomagająca pracę tłumacza – jest narzędziem przekładu, a zarazem jego wytworem. Wiedza na temat związku pamięci i przekładu nadal jest rozproszona. Klasyczną pozycją jest tu Lost in Translation Evy Hoffman; pewne wskazówki, jak rozumieć przekład na tle skomplikowanych relacji pamięciowych zaproponowała Bella Brodzki w Can These Bones Live (2007); zagadnienia tłumaczenia poezji po Zagładzie badała Jean Boase-Beier m.in. w książce Translating the Poetry of the Holocaust (2015); Dorota Głowacka, Piotr Kuhiwczak, Beate Mueller, Edward Timms, S. Ward publikowali w ostatnich latach artykuły poświęcone różnym aspektom przekładu i świadectwa; sporo pisze się w tym kontekście o tłumaczeniu ustnym (m.in. Antjie Krog, Zrinka Stahuljak); w 2017 roku ukazał się tom pt. Translating Holocaust Lives, którego autorzy wpisują przekład oraz metodologię przekładoznawczą w studia nad pamięcią o Zagładzie. Konieczne są jednak z pewnością dalsze badania, które wyjaśnią, jak przekład, ze swym politycznym, afektywnym, kulturowym uwikłaniem, przenosząc przeszłość w nieokreśloną przyszłość, wpływa na procesy kształtowania się pamięci.

Zapraszamy do nadsyłania propozycji poruszających poniższe – lub pokrewne – zagadnienia:

  • Jaki jest związek między pamięcią a przekładem, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i zbiorowym? W jaki sposób językowy wymiar pamięci funkcjonuje w wielojęzycznym świecie?  

  • Jak przekład konstruuje pamięć indywidualną i zbiorową w wielojęzycznym świecie? Jakie są szczególne wyzwania i pytania związane z tłumaczeniem zapisów pamięci, tekstów autobiograficznych, zwłaszcza zapisów przeżyć traumatycznych? Jakie szczególne pytania stawia w tym kontekście auto-przekład?  

  • Jak tłumacz sytuuje się w kontekście świadectwa? Czy jest lub może stać się świadkiem? Jaka jest specyfika sytuacji tłumacza słowa żywego w porównaniu z tłumaczem pisma?  

  • Jakie jest znaczenie przekładu i tłumaczy w ramach międzynarodowych procedur ochrony praw człowieka i ścigania zbrodni przeciwko ludzkości, w działaniu instytucji gromadzących pamiętaną przez świadków przeszłość (zeznania, dokumenty prawne w międzynarodowych sądach, informacje organizacji humanitarnych, raporty organizacji broniących praw człowieka)?

  • W jaki sposób tłumacz opracowuje wypowiedź osoby straumatyzowanej? Jak w piśmie lub w mowie pracuje z pozasymbolicznymi znakami traumy (gesty, mowa ciała, barwa głosu, praca z rekwizytami, milczenie, błędy językowe), które stały się tak istotne w teorii świadectwa (Shoshany Felman)?

  • Czy i w jaki sposób tłumaczenie może stać się prze-życiem? Jakie są psychologiczne i somatyczne wymiary tłumaczenia zapisów pamięci? Czy tłumacz może paść ofiarą wtórnej traumatyzacji w wyniku bezpośredniego obcowania ze skrajnie trudną pamięcią? Jak tłumacz reaguje na relację, która łączy straumatyzowaną osobę z tym, do kogo się ona zwraca, przedstawiając swe świadectwo?  

  • Jakie są konsekwencje faktu, że w wielojęzycznym świecie świadectwa traumatycznych wydarzeń nierzadko bada się bez udziału języków, w których powstały, a tylko w zglobalizowanej angielszczyźnie? W jaki sposób i na jakich warunkach przekład funkcjonuje jako płaszczyzna mediacji?

  • Jakie pytania natury etycznej stają przed tłumaczem świadectw? Z jakimi wyzwaniami i odpowiedzialnością musi się mierzyć? Czy tłumaczenie może być krytycznym studium pamięci? W jaki sposób da się teoretyzować nieprzezroczystość przekładu w kontekście zapisów pamięci?

  • Jaka jest rola tłumaczy i tłumaczenia w przekazywaniu wiedzy historycznej i wartości kulturowych zawartych w świadectwach i innych zapisach pamięci, w tym zarówno dokumentalnych (także filmowych), jak i literackich? Jak teoretyzować i wykorzystać w praktyce widoczność tłumaczy, ich sprawczość i podmiotowość?

  • Jaka jest rola tłumaczy i tłumaczenia w konstruowaniu pamięci zbiorowej? Jak wpływa na powstawanie tożsamości wspólnotowej? Czy przekład może zapoczątkować proces otwierania pamięci w kulturze? Czy może stanowić wzorzec dla rozumienia procesów przekazu wartości historycznych i kulturowych?

  • Jaka jest specyfika tłumaczenia dla muzeów i innych instytucji tworzących pamięć zbiorową? W jaki sposób i z jakim skutkiem tłumaczenie towarzyszy pracy kuratorskiej? Jakie pytania rodzą się przy tłumaczeniu materiału audiowizualnego w muzeach? Jakie problemy i jakie możliwości stwarza wielojęzyczność muzeum?

  • W sytuacji końca „ery świadka” (Anette Wieviorka) którą ogłaszają zwolennicy zwrotu forensycznego (Eyal Weizmann, Susan Schuppli), obiektami, których mowa ma dotrzeć do odbiorcy, stają się przedmioty, rośliny, zwierzęta. W obrębie tego myślenia powraca figura prozopopei tworzonej teraz przez badacza, który staje się tłumaczem mowy nie-ludzi. Na ile studia nad przekładem pomagają zrozumieć tę nową figurę tłumacza „po człowieku” (posthuman translator)?

​Numer Przekład i pamięć powstaje jako wspólna inicjatywa badawczo-wydawnicza Centrum Badań Przekładoznawczych oraz Centrum Badań nad Kulturami Pamięci na Wydziale Polonistyki UJ. Oprócz polskiej wersji językowej wstępnie planowane jest również anglojęzyczne wydanie numeru. O możliwości realizacji tych planów poinformujemy w późniejszym terminie.

Prosimy o nadsyłanie abstraktów (ok. 250 słów) wraz z informacjami o autorze do 15 kwietnia 2018 na adres przekladaniec@uj.edu.pl Informację o przyjęciu propozycji prześlemy do 30 kwietnia, a na teksty będziemy czekać do 30 lipca 2018. Planowany termin publikacji: grudzień 2018. Przekładaniec jest pismem recenzowanym; skrócony opis procedury: http://www.ejournals.eu/Przekladaniec/menu/113/

W razie pytań prosimy o mailowy kontakt z redakcją.

Data opublikowania: 28.02.2018
Osoba publikująca: Sylwia Papier